Het programma "De schreeuw om vrede"

Climate change, Climate crisis: de ontkenning voorbij, schreeuwt de planeet al lang haar nood uit, terwijl extreme gebeurtenissen, die altijd en in toenemende mate de armste landen treffen, zelfs in de rijkste landen gewoon zijn geworden. Droogte, honger, uitbuiting van de aarde, massale migratie, vervuiling, ontwikkelingsmodellen. Het antwoord is moet wel globaal zijn, anders is er geen antwoord.

Het recht op internationale bescherming van vluchtelingen is een grote verworvenheid van de VN en de wereld met betrekking tot vervolging en oorlog. In 2022 zijn 93 miljoen mensen gedwongen vluchteling, en nog eens 180 miljoen migranten leven buiten hun thuisland. Er komen klimaatvluchtelingen bij, en de grens tussen economische vluchtelingen, klimaatvluchtelingen en politieke en religieuze vluchtelingen wordt steeds vager. Maar migranten zijn niet alleen een probleem voor de wereld, ze kunnen ook een grote kans zijn: dat hangt af van het beleid voor opvang, erkenning en integratie.

In een gefragmenteerde wereld loopt het zwakste leven het meeste gevaar, en de verdediging van het leven van de meest kwetsbaren kan worden gezien als een onhoudbare luxe. Maar het leven zelf is relatie, je geeft het niet aan jezelf, het omvat de ander, de noodzaak om de ander te erkennen, de eenheid van het menselijk ras, zelfs in tijden van oorlog, zelfs wanneer hele samenlevingen in de verleiding komen om de extra gewonnen levensjaren tot een probleem en een "vloek" te maken. Elke generatie wordt opgeroepen de energieën en manieren te herontdekken om met de ander te leven en het zwakke leven waardigheid te geven. Er is geen duurzame vrede, na conflicten, zonder diepe verzoening en erkenning van de ander.

In elke cultuur en religieuze traditie zijn er vragen over het gebed. Waarvoor dient het? Wat is het? Wie is geschikt om te bidden? Gebed, zoals alles dat ons het meest helpt om te leven, net als lucht, vriendschap, liefde, is 'onzichtbaar'. Toch is het het grootste middel tot verandering dat elke generatie, sinds millennia, tot haar beschikking heeft gehad: een zwakke kracht die onmisbaar is voor het vinden van wegen naar vrede, de eigenlijke, verenigende naam van God.

De val van de Berlijnse muur gaf de wereld hoop en versnelde de weg naar de vorming van een verenigd Europa, naar een Unie als belangrijke wereldspeler op het gebied van stabiliteit en vrede. Oorlogen zijn niet verdwenen, maar verveelvoudigd, en alleen al de oorlog in Oekraïne dreigt de globalisering, de samenwerking tussen landen en volkeren, te verstoren, met alle verschrikkelijke gevolgen van dien voor een groot deel van de planeet, maar ook voor de Europeanen. Veel van de toekomst van Europa en zijn rol in de wereld hangt af van het vermogen om zelfs in tijden van oorlog de dialoog en wegen van vrede te bevorderen.

In tijden waarin de wereld en haar volkeren de smaak van eenheid lijken te verliezen en geweld en oorlog terrein winnen als populaire instrumenten om conflicten op te lossen, zijn alle gelovigen en christenen betrokken. Oecumene en een nieuwe taal van dialoog tussen christenen kunnen de wereld helpen om de verdeeldheid te overwinnen en wegen van verzoening te bevorderen die onmogelijk lijken, zoals aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Pasen is het fundament van het christelijk leven en de opstanding van de wereld. Een gemeenschappelijke datum voor de viering van Pasen is vandaag mogelijk. Het is een noodzaak geworden.

In de Bijbel is het Woord van God een Woord dat schept, dat waarmaakt wat het belooft. Het staat niet ver af van de geschiedenis, het is een Woord dat geschiedenis maakt. De wereldgeschiedenis kent geen lineair verloop. Er zijn seizoenen waarin het moeilijker is om je een toekomst voor te stellen die het lijden en de ontwrichting van het heden kan wegnemen: "Er klonken in die tijd zelden woorden van de Heer en er braken geen visioenen door." (1 Sam 3,1). Het Woord van God bevat ook het geheim om niet door het heden verpletterd te worden en een toekomst te genereren met Gods verbeelding en zijn vriendschap voor elke mens.

Religies zijn in vele tijdperken en zelfs recentelijk nog gebruikt om oorlog te voeren en om de oorlog te verbeteren, door de religies uit te hollen, ze te karikaturiseren, religieuze woorden te gebruiken voor haat en de vernietiging van de ander. Het gebeurt op bepaalde plekken in de wereld, maar ook in de harten van velen. Maar religies kunnen, als ze de diepte van zichzelf ingaan, water zijn om de vuren van verdeeldheid en wanorde te doven die ons verhinderen in anderen onze broers en zussen te zien. In een tijd waarin de politieke, etnische en sociale verdeeldheid toeneemt en agressieve nationalismen weer de kop opsteken, kunnen religies helpen om te herontdekken wat verenigt in plaats van wat verdeelt: een nieuwe verantwoordelijkheid voor vrede.

Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog en de heropleving van vele landen in de wereld na de Tweede Wereldoorlog, 17 jaar na de bommen op Hiroshima en Nagasaki, op het hoogtepunt van de dekolonisatie die Afrika geleidelijk emancipeerde van eeuwen Europees kolonialisme, plaatste de Cubacrisis de wereld voor het concrete risico van een kernoorlog en zelfvernietiging. De hoofdrolspelers hadden de namen Nikita Kruschev, John F. Kennedy, paus Johannes XXIII. De risico's die gepaard gaan met een escalatie die zich moet verantwoorden voor de publieke opinie en voor het hoogste goed van veiligheid en vrede voor allen, de mogelijkheid van een "nucleair ongeval" dat een kettingreactie op gang kan brengen, krijgen zestig jaar later een dramatische actualiteit en zijn een les voor het heden.

"Het Middellandse Zeegebied is duizend dingen tegelijk. Niet één maar ontelbare landschappen. Niet één zee, maar een opeenvolging van zeeën. Niet één beschaving, maar een serie op elkaar gestapelde beschavingen, kortom een eeuwenoud kruispunt. Duizenden jaren lang stroomde alles erin, wat de geschiedenis ervan compliceerde en verrijkte: lastdieren, voertuigen, goederen, schepen, ideeën, religies, levenswijzen." (F. Braudel)
De Middellandse Zee is "een prachtige zee die een graf is geworden voor mannen, vrouwen en kinderen", zoals paus Franciscus in Lesbos memoreerde. Vanuit het hart van de grote religies en beschavingen van het Middellandse Zeegebied kunnen de diversiteit en het vermogen om pluriform te zijn een geheim worden van coëxistentie en menselijke ontwikkeling voor Europa, het Midden-Oosten, Afrika en de wereld.

In de 21e eeuw is de oorlog opnieuw de westerse wereld binnengedrongen. Elke oorlog belooft kort en beslissend te zijn, maar alle oorlogen houden zichzelf in stand en leiden tot scenario's die ondenkbaar waren voordat ze begonnen, onvoorspelbaar. Ze hangen af van de beslissingen van enkelen, maar raken iedereen. De voedselcrisis en de sociale en politieke instabiliteit treffen nu niet alleen de bevolking van landen in oorlog en buurlanden, maar ook de rest van de wereld, andere continenten, de dialoog en de geopolitieke breuklijnen in de wereld.  We moeten de wegen van dialoog en multilateralisme herontdekken om de wonden van de wereld te helen en de smaak naar vrede opnieuw te proeven.

Covid-19 trof de hele wereld, zonder uitzondering. In het Westen leek het iets ver weg: maar het was geen epidemie, het was geen geïsoleerd incident, het was en is een pandemie. Wereldwijd. Met zijn lading slachtoffers. In het voorjaar van 2020 kwam de wereld stil te staan, werd verenigd, bleef stil. Dat deed elk land, rond zijn slachtoffers. De pandemie kijkt niet naar grenzen, respecteert geen landsgrenzen en taalverschillen. Maar hij treft de zwaksten onevenredig, meer dan anderen, in elke samenleving. De pandemie is een grote verleiding en een grote kans: alleen aan jezelf denken of een gevoel van saamhorigheid herontdekken.

De afgelopen decennia heeft de globalisering de markten verenigd en de bevolkingen dichter bij elkaar gebracht. De onvoltooide globalisering is in onbalans, tegenstrijdig, met vrij verkeer van goederen, maar niet van mensen en volkeren. De globalisering kwam, na een toename van de spanningen, tot stilstand door de oorlog in Oekraïne en de gevolgen daarvan. De mondialisering van de geest en van de solidariteit is er nooit geweest, zij is niet evenredig gegroeid met de geproduceerde rijkdom, terwijl de ongelijkheden exponentieel zijn toegenomen. Religies hebben de verantwoordelijkheid om iedereen te helpen samen met de ander en niet tegen de ander te denken, over persoonlijke en nationale, etnische, religieuze en sociale grenzen heen. Voor een nieuwe globalisering.